प्रश्न 2.अधोलिखितानां प्रश्नानामुत्तराणि संस्कृतभाषया लिखत –

(क) श्वेतकेतुः सर्वप्रथमम् आरुणिं कस्य स्वरूपस्य विषये पृच्छति?
(ख) आरुणिः प्राणस्वरूपं कथं निरूपयति?
(ग) मानवानां चेतांसि कीदृशानि भवन्ति?
(घ) सर्पिः किं भवति?
(ङ) आरुणेः मतानुसारं मनः कीदृशं भवति?
उत्तर:
(क) श्वेतकेतुः सर्वप्रथमम् आकर्णि मनसः स्वरूपस्य विषये पृच्छति।
(ख) आरुणिः प्राणस्वरूपविषये कथयति ‘पीतानाम् अपां योऽणिष्ठः सः प्राणः’ इति।
(ग) मानवः यादृशम् अन्नादिकं गृह्णाति तादृशम् एव तेषाम् चेतांसि भवन्ति।
(घ) मध्यमानस्य दध्नः योऽणिमा ऊर्ध्वः समदीषति स तत्सर्पिः भवति।
(ङ) आरुणे: मतानुसारं मनः अन्नमयं भवति।

प्रश्न 3.(अ) ‘अ’ स्तम्भस्य पदानि ‘ब’ स्तम्भेन दत्तैः पदैः सह यथायोग्यं योजयत –

अ – ब

1. मनः – अन्नमयम्
2. प्राण: – तेजोमयी
3. वाक् – आपोमयः

उत्तर:
अ – ब

1. मनः – अन्नमयम्
2. प्राणः – आपोमयः
3. वाक् – तेजोमयी

(आ) अधोलिखितानां पदानां विलोमपदं पाठात् चित्वा लिखत –

(क) गरिष्ठः
(ख) अधः
(ग) एकवारम्
(घ) अनवधीतम्
(ङ) किञ्चित्
उत्तर:
(क) अणिष्ठः
(ख) ऊर्ध्वम्,
(ग) भूयः,
(घ) अवधीतम्,
(ङ) सर्वम्।

प्रश्न 4.उदाहरणमनुसृत्य निम्नलिखितेषु क्रियापदेषु ‘तुमुन्’ प्रत्ययं योजयित्वा पदनिर्माणं कुरुत –
यथा- प्रच्छ् + तुमुन् – प्रष्टुम्
(क) श्रु + तुमुन् = ………………..
(ख) वन्द् + तुमुन् = ………………..
(ग) पत् + तुमुन् = ………………..
(घ) कृ + तुमुन्। = ………………..
(ङ) वि + ज्ञा + तुमुन् = ………………..
(च) वि + आ + ख्या + तुमुन् = ………………..
उत्तर:
(क) श्रोतुम्,
(ख) वन्दितुम्.
(ग) पठितुम्.
(घ) कर्तुम्,
(छ) विज्ञातुम्,
(च) व्याख्यातुम्।

प्रश्न 5.(अ) निर्देशानुसारं रिक्तस्थानानि पूरयत –

(क) अहं किञ्चित् प्रष्टुम् ………..। (इच्छ – लट्लकारे)
(ख) मनः अन्नमयं ……… (भू – लट्लकारे)
(ग) सावधानं …………..। (श्रु – लोट्लकारे)
(घ) तेजस्वि नौ अधीतम् ……… (अस् – लोट्लकारे)
(ङ) श्वेतकेतुः आरुणे: शिष्यः ………..। (अस् – लङ्लकारे)
उत्तर:
(क) इच्छामि,
(ख) भवति,
(ग) श्रण.
(घ) अस्तु,
(ङ) आसीत्।

(आ) उदाहरणमनुसृत्य वाक्यानि रचयत –
यथा- अहं स्वदेशं सेवितुम् इच्छामि।

(क) …………. उपदिशामि।
(ख) ……….. प्रणमामि।
(ग) …………. आज्ञापयामि।
(घ) ………….. पृच्छामि।
(ङ) …………. अवगच्छामि।
उत्तर:
(क) अहं शिष्यम् उपदिशामि।।
(ख) अहम् गुरुम् प्रणमामि।
(ग) अहम् शिष्यं पुस्तकम् आनेतुम् आज्ञापयामि।
(घ) अहम् गुरुं प्रश्नं पृच्छामि।
(ङ) अहम् भवतः सङ्क्तम् अवगच्छामि।

प्रश्न 6.(अ) सन्धिं कुरुत –

(क) अशितल्य + अनस्य = …………….
(ख) इति + अपि + अवधार्यम् = …………….
(ग) का + इयम् = …………….
(घ) नौ + अधीतम् = …………….
(ङ) भवति + इति = …………….
उत्तर:
(क) अशितस्यान्नस्य,
(ख) इत्यप्यवधार्यम्.
(ग) केयम्,
(घ) नावधीतम्,
(ङ) भवतीति।

(आ) स्थूलपदान्यधिकृत्य प्रश्ननिर्माणं कुरुत –

(क) मथ्यमानस्य दनः अणिमा ऊर्ध्व समुदीषति।
(ख) भवता घृतोत्पत्तिरहस्यं व्याख्यातम्।
(ग) आरुणिम् उपगम्य श्वेतकेतुः अभिवादयति।
(घ) श्वेतकेतुः वाग्विषये पृच्छति।
उत्तर:
(क) कस्य दध्नः अणिमा ऊवं समुदीषति?
(ख) केन घृतोत्पत्तिरहस्यं व्याख्यातम्?
(ग) आरुणिम् उपगम्य कः अभिवादयति?
(घ) श्वेतकेतुः कस्यविषये पृच्छति?

प्रश्न 7.पाठस्य सारांशं पञ्चवाक्यैः लिखत।
उत्तर:
(क) अन्नमयं मनः भवति।।
(ख) आपोमयः प्राणः भवति एवं जलमेव जीवनं भवति।
(ग) तेजोमयी वाक् भवति।।
(घ) अश्यमानस्य तेजसः यः अणिमा, स ऊर्ध्वः समुदीपति, सा खलु वाग्भवति।
(ङ) यादृशमन्नादिकं मानवः ग्रह्णाति तादृशमेव तस्य चित्तादिकं भवति।