प्रश्न 2.अधोलिखितानां प्रश्नानाम् उत्तराणि संस्कृतभाषया लिखत –

(क) “जटायो! पश्य” इति का वदति?
(ख) जटायुः रावणं किं कथयति?
(ग) क्रोधवशात् रावणः किं कर्तुम् उद्यतः अभवत्?
(घ) पतगेश्वरः रावणस्य कीदृशं चापं सशरं बभञ्ज?
(ङ) जटायु: केन वामबाहुं दंशति?
उत्तर:
(क) “जटायो! पश्य” इति सीता वदति।
(ख) जटायुः रावणं कथयति-“(त्व) परदाराभिमर्शनात् नीचां मतिं निवर्तय। धीरः तत् न समाचरेत् यत् परः अस्य विर्गहयेत्।”
(ग) क्रोधवशात् रावणः तलेन आशु जटायुम् अभिघातुम् उद्यतः अभवत्।
(घ) पतगेश्वरः रावणस्य मुक्तामणि विभूषितं चापं सशरं बभज।
(ङ) जटायुः तुण्डेन वामबाहुं दंशति।

प्रश्न 3.उदाहरणमनुसृत्य णिनि-प्रत्ययप्रयोगं कृत्वा पदानि रचयत –
यथा –
गुण + णिनि – गुणिन् (गुणी)
दान + णिनि – दानिन् (दानी)

(क) कवच + णिनि – ……………….
(ख) शर – णिनि – ……………….
(ग) कुशल + णिनि – ……………….
(घ) धन + णिनि – ……………….
(ङ) दण्ड – णिनि – ……………….
उत्तराणि
(क) कवचिन् (कवची)
(ख) शरिन् (शरी)
(ग) कुशलिन् (कुशली)
(घ) धनिन् (धनी)
(ङ) दण्डिन् (दण्डी)

(अ) रावणस्य जटायोश्च विशेषणानि सम्मिलितरूपेण लिखितानि तानि पृथक्-पृथक् कृत्वा लिखत –
युवा, सशरः, वृद्धः, हताश्वः, महाबलः, पतगसत्तमः भग्नधन्वा, महागृध्रः, खगाधिपः, क्रोधमूच्छितः पतगेश्वरः, सरथः, कवची, शरी
यथा
रावणः – जटायुः
युवा – वृद्धः

1. …………. – ……………
2. …………. – ……………
3. …………. – ……………
4. …………. – ……………
5. …………. – ……………
6. …………. – ……………

उत्तर:यथा –
रावणः – जटायुः
युवा – वृद्धः

1. सशरः – महाबलः
2. हताश्वः – पतगसत्तमः
3. भानधन्वा – महागृध्रः
4. क्रोधमूच्छितः – खगाधिपः
5. सरथः – पतगेश्वरः
6. कवची – शरी

प्रश्न 4.
‘क’ स्तम्भे लिखितानां पदानां पर्यायाः ‘ख’ स्तम्भे लिखिताः। तान् यथासमक्षं योजयत –
‘क’ – ‘ख’

1. कवची – अपतत्
2. आशु – पक्षिश्रेष्ठः
3. विरथः – पृथिव्याम्
4. पपात – कवचधारी
5. भुवि – शीघ्रम्
6. पतगसत्तमः – रथविहीनः

उत्तर:
‘क’ – ‘ख’

1. कवची – कवचधारी
2. आशु – शीघ्रम्
3. विरथः – रथविहीन:
4. पपात – अपतत्
5. भुवि – पृथिव्याम्
6. पतगसत्तमः – पक्षिश्रेष्ठः

प्रश्न 5.अधोलिखितानां पदानां/विलोमपदानि मञ्जूषायां दत्तेषु पदेषु चित्वा यथासमक्ष लिखत –

• मन्दम्
• पुण्यकर्मणा
• हसन्ती
• अनार्य
• अनतिक्रम्य
• प्रदाय
• देवेन्द्रेण
• प्रशंसेत्
• दक्षिणेन
• युवा

पदानि – विलोमशब्दाः
(क) विलपन्ती – ……………….
(ख) आर्य – ……………….
(ग) राक्षसेन्द्रेण – ……………….
(घ) पापकर्मणा – ……………….
(ङ) क्षिप्रम् – ……………….
(च) विगर्हयेत् – ……………….
(छ) वृद्धः – ……………….
(ज) वामेन – ……………….
(झ) अतिक्रम्य – ……………….
उत्तर:पदानि – विलोमशब्दाः
(क) विलपन्ती – हसंती
(ख) आर्य – अनार्य
(ग) राक्षसेन्द्रेण – देवेन्द्रेण
(घ) पापकर्मणा – पुण्यकर्मणा
(ङ) क्षिप्रम् – मन्दम्
(च) विगर्हयेत् – प्रशंसेत्
(छ) वृद्धः – युवा
(ज) वामेन – दक्षिणेन
(झ) अतिक्रम्य – अनतिक्रम्य

प्रश्न 6.(अ) अधोलिखितानि विशेषणपदानि प्रजुञ्च संस्कृतवाक्यानि रचयत –
(क) शुभाम् – ……………
(ख) खगाधिपः – ……………
(ग) हतसारथिः – ……………
(घ) वामेन – ……………
(ङ) कवची – ……………
उत्तर:
(क) शुभाम् – जटायुः शुभाम् गिराम् रावणम् अवदत्।
(ख) खगाधिपः – जटायुः खगाधिपः आसीत्।
(ग) हतसारथिः – जटायो: आक्रमणेन रावणः हतसारथिः अभवत्।
(घ) वामेन – रावणः वामेन अङ्केन सीताम् अधारयत्।
(ङ) कवची – रावणः कवची आसीत्।

(आ) उदाहरणमनुसृत्य समस्तं पदं रचयत –

यथा –
त्रयाणां लोकानां समाहार: – त्रिलोकी
(क) पञ्चानां वटानां समाहार:
(ख) सप्तानां पदानां समाहारः
(ग) अष्टाना भुजानां समाहार:
(घ) चतुर्णा मुखानां समाहारः
उत्तर:
(क) पञ्चवटी (पञ्चवटम्)
(ख) सप्तपदी (सप्तपदम्)
(ग) अष्टभुजी (अष्टभुजम्)
(घ) चतुर्मुखी (चतुर्मुखम्)